Twee kale mannen die vechten om een kam*

Achtergrondartikel bij 25 jarige herdenking Falklands oorlog.

Falklands zijn 25 jaar na oorlog nog steeds gevoelige kwestie in Argentinië

Buenos Aires(ANP) - Op 2 April 1982 ziet Plaza de Mayo voor de Casa Rosada - het presidentieel paleis in Buenos Aires - zwart van de mensen. Dit keer zijn het eens geen dwaze moeders die van de militaire dictatuur opheldering eisen over hun “verdwenen” kinderen. Generaal Leopoldo Galtieri – op dat moment leider van de militaire junta – kondigt de Argentijnse invasie van de Falklands aan en wordt bejubeld door de massaal toegestroomde bevolking. Vijfentwintig jaar later vindt men in Argentinië nog steeds dat de Malvinas – zoals de Falklands in Argentinie worden genoemd - van hen zijn en bezet door de Britten. Het is een gevoelige nationale erekwestie, hoewel de meeste Argentijnen weten dat de oorlog een wanhopige laatste poging van de falende en impopulaire militaire dictatuur was om de steun van het volk terug te winnen en dat de eilandbewoners niets van Argentinië willlen weten.

"Jullie Hollanders drinken veel bier hé?", vraagt Juan Mendicino. "Ik mag geeneens een glaasje wijn bij het eten vanwege de medicijnen" zegt hij spijtig. Juan vocht op de Falkland eilanden en slikt dagelijks een indrukwekkende hoeveelheid pillen tegen maagproblemen, hoofdpijn en slapeloosheid. Samen met Torres Norberto Ramón runt hij een clubhuis voor oorlogsveteranen in Buenos Aires. Volgens Juan was hij aan het begin van de oorlog in Buenos Aires het WK voetbal aan het kijken. Volgens Torres is dat onmogelijk omdat het WK pas op 13 juni, één dag voor het einde van de oorlog, begon. De herinnering van Juan is niet accuraat maar zijn punt blijft overeind: het absurde feit dat twee landen, die elkaar op leven en dood bevechten op een aantal rotsige eilanden in de Atlantische Oceaan, beiden op hetzelfde moment doodleuk meedoen aan het wereldkampioenschap voetbal. Juan en Torres waren 19 jaar toen zij als dienstplichtigen naar de eilanden werden gestuurd. "Er werd ons verteld dat het niet tot vechten zou komen". Het zou een diplomatiek spel zijn en de bezetting was bedoeld om de onderhandelingen met de Engelsen een zetje te geven. Hetzelfde was een paar jaar daarvoor gebeurd in een grensconflict met Chili. Dat werd uiteindelijk door tussenkomst van de paus vreedzaam geregeld en zo zou het nu ook gaan.

Het liep anders. In april vlogen de Argentijnse soldaten – het merendeel jonge onervaren dienstplichtigen - naar de Falklands. Ze verspreidden zich over de eilanden, groeven zich in en wachtten op wat ging komen. "Het was koud en nat, we sliepen in de greppels die we hadden gegraven. De aanvoer van voedsel was slecht geregeld en we konden ons wekenlang niet wassen". De Engelse premier Thatcher kampte op dat moment met een populariteitscrisis in eigen land en sloeg keihard terug. “The Empire strikes back” kopte een Engels tijdschrift triomfantelijk, refererend aan de Star Wars episode van 1980 en de gloriedagen van het Britse imperium. Eind april zagen Juan en Torres de dreigende Britse oorlogsbodems aan de horizon verschijnen. Het werd menens. "We zagen niemand aan boord dus we dachten eerst nog dat ze leeg waren. Ook gingen er geruchten dat de Engelsen al aan land waren". De volgende ochtend begonnen de bombardementen die 24 uur per dag door zouden gaan vanaf de schepen en vanuit de lucht. "We waren doodsbang. ’s Nachts kwamen Engelse amfibie-eenheden met rubberboten aan land. Je zag ze niet komen en ze kwamen met maar één doel: ons dood te schieten”. Torres en Juan zagen om zich heen kameraden sterven en gewond raken. "Wij waren amper getraind, hadden geen gevechtservaring en zij stuurden hun beste commandotroepen”. De soldaten wisten dat het een ongelijke strijd was maar de Argentijnse radio hield vol dat ze wonnen. "We konden ook Radio Uruguay ontvangen en die berichtten heel andere geluiden. Volgens hen werden we in de pan gehakt en dat leek meer op wat wij rondom ons zagen gebeuren”.

Torres werd door de Engelsen gevangen werd genomen, vier dagen voor de capitulatie. Als marconist was hij samen met drie kameraden vooruit gestuurd. "We gebruikten de radio niet meer want de Engelsen konden het signaal oppikken en dan waren we er natuurlijk geweest. Ook konden we niet terug naar de Argentijnse linies want dan zouden onze eigen soldaten ons voor Engelsen aanzien en op ons schieten”. Ze bleven dus maar waar ze waren totdat de Engelsen hen gevangen namen. "Die hele oorlog kon me toen al niet zoveel meer schelen” vertelt Torres. "Ik wist voor de oorlog eerlijk gezegd niet eens waar de Malvinas precies lagen. De Engelsen gaven ons in elk geval fatsoenlijk te eten en het enige waar ik me op dat moment druk over maakte was hoe mijn eigen toekomst er uit zou zien". Geëmotioneerd vertelt hij dat hij op de derde dag van zijn gevangenschap een telegram aan zijn moeder mocht sturen. "Ik kreeg een formulier van een Engelsman die een beetje Spaans sprak waar ik een paar regels op kon schrijven. Ik schreef: Mama, ik ben gevangen, het gaat goed met me". Het telegram is daadwerkelijk aangekomen. Torres heeft het nog steeds.

Na de capitulatie op 14 juni belooft de regering dat de soldaten voorrang zullen krijgen bij het vinden van werk en huisvesting, maar daar komt in de praktijk weinig van terecht. "Velen hadden een behoorlijke tik van de oorlog meegekregen en al snel stonden we bekend als `de gekken van de Malvinas` ". Het zou nog tien jaar duren voordat ze een uitkering kregen en van begeleiding en psychische hulp was nauwelijks sprake. Na de oorlog proberen de veteranen hun leven weer op te pakken. Eén van de companen van Juan en Torres herenigde zich met zijn vrouw, ze kregen 3 kinderen en hij ging architectuur studeren. Hij sprak nauwelijks over de Malvinas. In oktober 1992, op weg naar zijn laatste examen, verdween hij. Later vond men hem terug, ronddolend in de stad. Hij werd opgenomen met symptomen van ‘atypische psychose’- onder veteranen het ‘Malvinas syndroom’ genoemd. Op een dag werd hij door de artsen onder zijn bed gevonden, schuilend voor een Engels bombardement. Begin 1993 wordt hij ontslagen uit de inrichting. Hij koopt een pistool, gaat naar een bar in de stad en schiet zichzelf door het hoofd.

Dit geval staat niet op zichzelf. Van 460 veteranen is op dit moment bekend dat ze zelfmoord pleegden. Volgens Juan komt dit doordat overheid en maatschappij nauwelijks aandacht schenken aan het lot van de veteranen. "Ik voel me verraden door de Argentijnse regeringen van na de oorlog" verklaart Juan. Toch staan de veteranen nog steeds achter ``de zaak``. In het clubhuis hangen her en der vlaggen en borden met de slogan: De Malvinas zijn Argentijns. "De eilanden zijn van ons” roept Juan boos. "Die Engelsen denken dat de hele wereld van hen is en dat ze overal, als een stel piraten, land kunnen inpikken". Hij voelt zich niet misbruikt door de toenmalige dictatuur. "Ik wil Generaal Galtieri niet verdedigen, maar het was een goede zaak en het was onze plicht om het vaderland te verdedigen".

Dat de Malvinas van Argentinië zijn lijdt onder Argentijnen nauwelijks twijfel. In de media worden de eilanden iedere dag trouw meegenomen in het nationale weerbericht en schaarse nieuwsreportages over de eilanden komen van de “Islas Malvinas Argentinas”. Op kaarten en in atlassen staat achter de naam Islas Malvinas (ARG) en wordt hoofdstad Stanley aangeduid als Puerto Argentino. Martin Shields een in Buenos Aires woonachtige 40 jarige Brit die Engelse les geeft vertelt dat hij het onderwerp tijdens zijn lessen wel eens ter sprake brengt, maar dat het onder Argentijnen heel gevoelig ligt en ze er liever niet met hem over praten. "En dat terwijl zij van hun militaire dictatuur af kwamen en wij nog eens 8 jaar Margareth Thatcher kregen. Wie was er uiteindelijk beter af?”

Voor Argentijnse politici is het claimen van de Falklands die in 1833 door de Britten “gestolen zijn” een verplicht nummer. De regering van de huidige president Néstor Kirchner diende vorig jaar gemiddeld vaker dan één keer per maand een klacht in bij de Verenigde Naties over de soevereiniteitskwestie. “Het terugkrijgen van de Malvinas is een nationaal doel dat we tot stand moeten brengen middels vreedzame dialoog” verklaarde de president vorig jaar. Bij de inauguratie van de nieuwe secretaris generaal van de VN in januari vloog minister van Buitenlandse Zaken - Jorge Taiana - in totaal 20 uur op en neer naar New York voor een 40 minuten durende ontmoeting met als enig doel om de Malvinas onder zijn aandacht te brengen.

Slechts een enkele Argentijn plaatst vraagtekens bij de voortdurende Argentijnse claim op de eilanden. Docent en onderzoeker aan de Universiteit van Buenos Aires (UBA) Juan Cruz Vazquez concludeert in een wetenschappelijke studie naar de betekenis van de Malvinas voor de Argentijnse cultuur dat de kwestie vanaf het begin van de 20e eeuw is gebruikt bij een poging om de nationale identiteit te versterken bij de immigrantenbevolking van het toen nog jonge land. "Pas vanaf die tijd is het een issue in Argentinië en men leert ons op school nog steeds dat de eilanden simpelweg Argentijns zijn. Er wordt meestal niet bijverteld waarom ze Argentijns zouden zijn, hoe we ze ooit in bezit hebben gekregen, hoe ze uiteindelijk in Britse handen overgingen en hoe dit alles leidde tot de oorlog. Alleen dat de Malvinas Argentijns zijn, punt”. Volgens de Argentijnse wetenschapper kon hij een glimlach niet onderdrukken toen hij stuitte op het feit dat Nederlanders of Spanjaarden de eilanden ooit hebben ontdekt ergens in de 17e eeuw. "Hier heerst de stellige overtuiging dat wij de eilanden hebben ontdekt, ook al bestond Argentinië toen nog niet eens".

De Britse regering staat op het standpunt dat er geen sprake is van onderhandelingen met Argentinië tot de bewoners van de eilanden er zelf om vragen. Dezen later er weinig twijfel over bestaan waar hun voorkeur ligt. Volgens Jenny Cockwell van de plaatselijke krant “Penguin News” zijn de eilanden een stukje Groot Brittanië. “Als hier een referendum zou worden gehouden zou minder dan 0,01% onderhandelingen steunen die zouden kunnen leiden tot Argentijnse invloed op de eilanden. Waarom? Ze kunnen zichzelf niet eens fatsoenlijk besturen met alle natuurlijke rijkdommen en grondstoffen die ze hebben, laat staan ons”.


Wikipedia weetjes
De Falklands is een eilandengroep bestaande uit twee hoofdeilanden – Oost en West Falkland, samen met zo’n 700 kleinere eilandjes. Ze liggen in de Zuid Atlantische Oceaan, een kleine 500 km vanaf de Argentijnse oostkust en zo’n 900 kilometer boven Antarctica. Het beslaat in totaal ruim 12.000 km2 landoppervlak, iets meer dan één derde van Nederland.
Er wonen zo’n drieduizend mensen op de eilanden waarvan ongeveer 70% van Britse en met name Schotse afkomst. De eilanders vallen onder Brits grondgebied maar besturen zichzelf. Pas na de oorlog konden de eilanders aanspraak maken op een Brits paspoort.
Aanleiding van de oorlog was de Agentijnse bezetting van South Georgia op 19 maart 1982 gevolgd door de bezetting van de Falklands. De oorlog eindigde met de capitulatie van Argentinië op 14 juni. Geen van beide landen heeft elkaar ooit formeel de oorlog verklaard. De strijd kostte aan 258 Britse en 649 Argentijnse soldaten het leven.

Argentijnse begraafplaats op de Falkland eilanden

* De titel: “Twee kale mannen die vechten om een kam” is gebaseerd op een uitspraak van de Argentijnse dichter/schrijver Jorge Luis Borges.